1990-cı illərin əvvəlləri Azərbaycan tarixinin ən çətin mərhələlərindən biri idi. Dövlət idarəçiliyi sahəsində dərin böhran, müharibə şəraiti, separatçılıq meyilləri və sosial-siyasi qarşıdurmalar ölkənin gələcəyini təhlükə altına alırdı. Belə şəraitdə yeni siyasi təşkilatın yaranması cəmiyyətin obyektiv ehtiyacına çevrilmişdi. Yeni Azərbaycan Partiyası məhz bu milli zərurətin nəticəsi olaraq formalaşmış və qısa müddətdə Azərbaycan siyasi sisteminin aparıcı aktoruna çevrilmişdir.
YAP-ın yaranma zərurəti və siyasi təşəbbüslər
YAP-ın yaranmasına aparan proseslərin əsas mərhələsi Azərbaycanın tanınmış ziyalılarının təşəbbüsü ilə irəli sürülmüş “91-lər”in müraciəti olmuşdur. Bu müraciət yalnız ictimai fikir formalaşdıran şəxslərin təşəbbüsü deyil, ümumxalq iradəsinin ifadəsi kimi dəyərləndirilir. Ümumilli Lider Heydər Əliyevə yeni formalaşacaq partiyaya rəhbərlik etmək təklif olunmuş və bu addım ölkədə gedən dağıdıcı proseslərin qarşısını almaq üçün mühüm siyasi məsuliyyət nümunəsi kimi çıxış etmişdir.
Ümumilli Liderin müraciətə verdiyi cavab partiyanın yaradılması üçün həm ideoloji, həm də nəzəri əsas formalaşdırdı. O, YAP-ın yaranmasını “obyektiv zərurət” kimi qiymətləndirərək siyasi təşkilatın gələcəkdə müstəqil dövlətin qurulmasında tarixi rol oynayacağını vurğulamışdır.
1992-ci il 21 noyabr tarixində Naxçıvanda keçirilmiş təsis konfransı YAP-ın təşkilati baxımdan formalaşmasını tamamladı. Konfransda partiyanın Proqramı və Nizamnaməsi qəbul edildi, Ümumilli Lider Heydər Əliyev yekdilliklə sədr seçildi və bununla da dövlətçilik tarixində yeni mərhələ başlandı.
Partiyanın formalaşması və dövlətçiliyin möhkəmləndirilməsi
YAP yaranandan sonra qısa müddət ərzində cəmiyyətin aparıcı qüvvəsinə çevrilmişdir. Ümumilli Liderin Azərbaycana qayıdışı və siyasətə yenidən rəhbərlik etməsi ilə partiyanın siyasi çəkisi daha da artmış, ölkədə sabitlik və dövlət institutlarının möhkəmləndirilməsi prosesində YAP mühüm vasitəçi rolunu oynamışdır.
Partiyanın müxalifətdə olduğu dövrdə belə konstruktiv mövqe tutması demokratik siyasi mədəniyyətin formalaşmasına töhfə vermişdir. Sonrakı mərhələdə YAP hakim partiya kimi siyasi sistemin əsas dayağına çevrilmiş və müstəqil dövlət quruculuğunun əsas ideoloji platformasını formalaşdırmışdır.
Siyasi varislik və modernləşmə mərhələsi
2005-ci ildə keçirilmiş III qurultayda Prezident İlham Əliyevin partiya sədri seçilməsi YAP-ın inkişafında yeni mərhələnin başlanğıcı oldu. Prezident İlham Əliyev Ümumilli Lider Heydər Əliyevin irsinin davam etdirilməsini strateji prinsipə çevirərək siyasətdə ardıcıllığı təmin etdi.
Bu kontekstdə Prezident İlham Əliyev qeyd etmişdir:
“Təbii ki, 2003-cü ildə xalq Heydər Əliyev siyasətinə səs vermişdir, mənə etimad göstərmişdir. Çünki mən demişdim ki, əgər xalq etimad göstərərsə, Ümumilli Liderin siyasətinə sadiq qalacağam. O əsas amillərdən biri idi. Həyat onu göstərdi ki, biz son 17 il ərzində doğrudan da tarixi uğurlara imza atdıq. Bu dövrü xarakterizə etmək üçün çox vaxt lazımdır. Hər şey göz qabağındadır. Əminəm ki, bizim tarixçilərimiz, politoloqlarımız, alimlərimiz bu dövrü də məqalələrdə, kitablarda, dərsliklərdə düzgün əks etdirəcəklər. Çünki bu, gənc ölkəmizin yeni dövrü idi, əvvəlki dövrə əsaslanmış, o möhkəm təmələ əsaslanmış, amma yeni dövrüdür.”
Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı kimi, 2003-cü ildən sonrakı mərhələ Azərbaycanın yeni inkişaf dövrü kimi tarixə düşmüşdür. Bu inkişaf YAP-ın cəmiyyətdəki dayaqlarını gücləndirmiş və partiyanı Cənubi Qafqazın ən böyük siyasi təşkilatına çevirmişdir.
Qurultayda çıxışında Prezident əlavə etmişdir:
“YAP son 30 ildə Cənubi Qafqazda qurulan ən böyük və nüfuzlu siyasi partiyadır. Hazırda YAP-ın 730.354 üzvü var. Partiyamızın VII qurultayı ölkəmizin ictimai-siyasi həyatında önəmli hadisədir. Yeni Azərbaycan Partiyası nəinki Azərbaycanın, həm də Cənubi Qafqazın ən böyük siyasi partiyasıdır. Yeni Azərbaycan Partiyası bundan sonra da bütün ölkəmizdə gedən proseslərin mərkəzində olacaq.”
YAP-ın müasir mərhələdə institusional yenilikləri və strateji hədəfləri
2021-ci ildə keçirilmiş VII qurultay Yeni Azərbaycan Partiyasının (YAP) struktur və fəaliyyət mexanizmlərinin yenilənməsi ilə yadda qalmışdır. Bu qurultay çərçivəsində yeni Nizamnamə qəbul edilmiş, idarəetmə orqanları təkmilləşdirilmiş və Veteranlar Şurası yaradılmışdır. Mehriban Əliyevanın partiya sədrinin birinci müavini təyin olunması isə YAP-ın institusional çevikliyini və siyasi idarəetmədə gender balansına verdiyi dəyəri göstərir. Bu modernləşmə partiyanın həm təşkilati effektivliyini artırmış, həm də demokratik idarəetmə prinsipini möhkəmləndirmişdir.
Yeni Azərbaycan Partiyası müasir Azərbaycan siyasi sistemində ideoloji və institusional dayaqlardan biri kimi çıxış edir. Partiyanın Proqramında siyasi dəyərlər və prinsiplər sistemi on strateji istiqamət üzərində qurulmuşdur: Heydər Əliyev yolu, müstəqillik, Azərbaycançılıq, dövlətçilik, qanunun aliliyi, varislik və təkamül, konstruktiv əməkdaşlıq və dialoq, sosial ədalət və insan amili, multikultural cəmiyyət və demokratik ənənələrin inkişafı. Bu prinsiplər YAP-ın siyasi identikliyini müəyyən edir və ölkədə dövlətçilik, sosial ədalət və milli həmrəyliyin möhkəmlənməsinə xidmət edir.
Partiyadaxili münasibətlər də strateji dəyərlər əsasında tənzimlənir. Əsas meyarlar arasında peşəkarlıq, işgüzar münasibətlər, şəxsi inkişaf, sağlam rəqabət, etik davranış və milli dəyərlər, innovativ inkişaf və kreativlik, elmlilik və müasirlik yer alır. Bu meyarlar partiya üzvlərinin fəaliyyətini qiymətləndirmək, liderlik bacarıqlarını inkişaf etdirmək və təşkilati effektivliyi artırmaq üçün mühüm rol oynayır.
YAP-ın 11 strateji hədəfi həm milli, həm də regional səviyyədə siyasi sabitliyi və dövlətin inkişafını təmin edir. Bu hədəflər arasında Ulu Öndər Heydər Əliyev irsinin təbliği və təşviqi, güclü iqtisadiyyat və davamlı inkişaf, inklüziv cəmiyyətin qurulması, ədalətli sosial təminat və insan kapitalının inkişafı, şəffaflığın artırılması, vətəndaş cəmiyyətinin inkişafı, Azərbaycan dili və dünya azərbaycanlılarının həmrəyliyi, mədəni irsin və milli-mənəvi dəyərlərin qorunması, vətəndaş həmrəyliyinin təminatı, milli maraqlar və xarici siyasət, ordu quruculuğu və işğaldan azad olunmuş ərazilərə Böyük Qayıdış yer alır. Bu hədəflər partiyanın fəaliyyətinin praktik təsirini göstərir və cəmiyyətdə legitimliyini möhkəmləndirir.
YAP-ın dəyərlər, prinsiplər və strateji hədəflər sistemi yalnız ideoloji çərçivədə deyil, həm də praktiki idarəetmə və dövlət siyasətində mühüm rol oynayır. Partiyanın institusional modernləşməsi, strateji hədəflərinin dəqiq müəyyən edilməsi və cəmiyyətdə yüksək legitimliyi onun həm milli, həm də regional səviyyədə nüfuzunu artırır. Bu struktur və ideoloji mövqe YAP-ı Azərbaycanın dayanıqlı inkişafına xidmət edən aparıcı siyasi qüvvə kimi möhkəmləndirir.
Siyasi legitimliyin göstəricisi olaraq seçki nəticələri
Son seçkilərin nəticələri YAP-ın cəmiyyətdə yüksək legitimliyə malik olduğunu sübut edir. 2024-cü il prezident seçkilərində Prezident İlham Əliyevin 92,12% səs toplaması, eləcə də həmin il keçirilmiş parlament seçkilərində partiyanın 68 mandat əldə etməsi YAP-ın siyasi sistemdə aparıcı rolunu təsdiqləyir. 2025-ci il bələdiyyə seçkilərində qazanılan geniş uğur isə partiyanın yerli özünüidarəetmədə də dominant mövqeyə malik olduğunu göstərir.
Yeni Azərbaycan Partiyası Azərbaycanın müasir siyasi tarixində mühüm rol oynayan, ideoloji baxımdan möhkəm və təşkilati cəhətdən çevik siyasi qüvvədir. YAP-ın yaranması ölkədə sabitlik, dövlətçilik institutlarının möhkəmlənməsi və demokratik siyasi mədəniyyətin formalaşmasına imkan yaratmışdır. Ümumilli Lider Heydər Əliyev irsi partiyanın ideoloji əsasını təşkil edir və Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi dövründə bu xətt uğurla davam etdirilmişdir. Mehriban Əliyevanın rəhbərliyi partiyanın institusional çevikliyini artırmış və gender balansını təmin etmişdir. Partiyanın institusional modernləşməsi, strateji hədəflərinin dəqiq müəyyən edilməsi və cəmiyyətdə yüksək legitimliyi onun həm milli, həm də regional səviyyədə nüfuzunu gücləndirmişdir. YAP bundan sonra da ölkədə iqtisadi inkişafın, sosial ədalətin və milli həmrəyliyin təminatçısı olaraq siyasi sistemin aparıcı dayağı rolunu oynayacaq.
